W dniach 21-22 maja w białostockiej Katedrze św. Mikołaja Cudotwórcy, odbyły się uroczystości poświęcone jej patronowi św. Mikołajowi Arcybiskupowi Miry Licejskiej. Tegoroczne święto Katedry połączone zostało z diecezjalnymi obchodami związanymi z jubileuszem 100-lecia autokefalii Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Uroczystej Boskiej Liturgii przewodniczył zwierzchnik Cerkwi w Polsce, JE Wielce Błogosławiony Sawa Metropolita Warszawski i całej Polski. W nabożeństwie uczestniczyli także IE Najprzewielebniejsi: Arcybiskup Białostocki i Gdański Jakub, Arcybiskup Wrocławski i Szczeciński Jerzy, Arcybiskup Przemyski i Gorlicki Paisjusz, Arcybiskup Bielski Grzegorz oraz Biskup Supraski Andrzej. Ponadto w świątyni obecni byli zaproszeni goście: rzymskokatolicki metropolita białostocki arcybiskup Józef Guzdek, wojewoda podlaski Jacek Brzozowski, marszałek Województwa Podlaskiego Łukasz Prokorym prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski oraz przewodnicząca Rady Miasta Białegostoku Katarzyna Jamróz
Tuż przed rozpoczęciem się Liturgii Metropolita Sawa dokonał poświęcenia tablicy upamiętniającej 100 lat od uzyskania autokefalii przez Cerkiew w Polsce. Po zakończonej Liturgii sprawowany był molebien podczas którego wznoszone były modlitwy dziękczynne za 100 lat samodzielności administracyjnej Cerkwi w Polsce.
Metropolita Sawa w swoim słowie powiedział m.in., że dziękuje św. Mikołajowi, że może być w dniu dzisiejszym w Białymstoku. Jak podkreślił, wszyscy przeżywamy okres szczególny, okres paschalny, kiedy wspominany niezrozumiałe dla rozumu ludzkiego zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Jest to cud na cudami. Bogoczłowiek Jezus dokonał tego, by nastąpiło przymierze upadłego człowieka Adama z Bogiem. Poprzez śmierci Jezusa nastąpiło odnowienie przymierza i nowa łączność ludzkości ze swoim stwórcą Bogiem.
Dziś mamy XXI wiek, kontynuował Metropolita Sawa, różnie pojmujemy Zmartwychwstanie. Ale prawda o jego zmartwychwstaniu będzie trwać, aż do jego powtórnego przyjścia, kiedy nastąpi nowa ziemia i nowe niebo, wtedy kiedy nastąpi zjednoczenie ludzkości i całego kosmosu. Bowiem jesteśmy małym kosmosem, cząstką małego wszechświata i to co dzieje poprzez Zmartwychwstanie Chrystusa ma odbicie w całym kosmosie. (…) W stołecznej świątyni Hagia Sophia jest fresk na którym widnieje wydarzenie jak św. Mikołaj uderza Ariusza w twarz. Jak podkreślił Metropolita Sawa, uderzył symbolicznie w naturę ludzką, która nie chciała zrozumieć co znaczy wcielenie Boga. Czy ktoś wierzy czy też nie wierzy w zmartwychwstanie, Chrystus daje możliwość szczęścia tu na ziemi i tego wiecznego w niebie. Zależne jest to od nas samych. Prawda ta budowała wiele pokoleń i niech utwierdza i nas żyjących w XXI wieku. (…) Nasi przodkowie Wiślanie i Polanie przyjęli obrządek bizantyjski jeszcze wcześniej niż w Kijowie, a święci Bracia Cyryl i Metody przynieśli na naszą ziemię wiarę w zmartwychwstanie Chrystusa. Ta wiara po dzień dzisiejszy pomimo wielu trudności trwa na naszych ziemiach, także tu na Podlasiu. Zwierzchnik w Cerkwi w Polsce zaapelował do zebranych, aby imię Boże było zawsze wychwalane, a w imieniu Bożym walczyć ze złem, którego obecnie jest bardzo dużo na świecie.
Jak zauważył Metropolita, Cerkiew sama w swej istocie nie ma granic. Jej granice administracyjne powstały jedynie po to, by ułatwić zarządzanie parafami, diecezjami czy metropoliami. Istota Cerkwi zawiera się w słowach Zbawiciela, który powiedział, że tam gdzie dwóch lub trzech będzie zebranych w imię moje tam i Ja będę pośród nich.
Na zakończenie swojej wypowiedzi Metropolita Sawa zwrócił się do gospodarza uroczystości Arcybiskupa Jakuba, dziękując mu za jego trud jako biskupa białostockiego. W uznaniu za jego działalności oraz jubileusz 25-lecia od momentu objęcia tronu biskupów białostockich Metropolita Sawa nagrodził Arcybiskupa Jakub orderem św. Równej Apostołom Marii Magdaleny I stopnia.
W swoim wystąpieniu, Wojewoda podlaski Jacek Brzozowski podkreślił, że długo można mówić o znaczeniu Kościoła Prawosławnego dla polskiej, a w szczególności podlaskiej tradycji i kultury. Jego dziedzictwo jest nierozłącznie zjednoczone z naszą historią. Jego kulturowe bogactwo jest bogactwem naszej ojczyzny. Wojewoda wyraził wdzięczność zgromadzonym tu kapłanom za ich niełatwą i ciężką codzienną posługę, zaś wszystkim wiernym Kościoła prawosławnego– życzyć, by mógł się on stale rozwijać wraz z wolną i niepodległą Polską.
Jubileuszowe życzenia złożył także marszałek Łukasz Prokorym. Podkreślił, że bogactwem województwa podlaskiego jest jego różnorodność narodowa, kulturowa i religijna. Marszałek wyraził radość z powodu tego, że ogromny wkład w realizację tych wartości wnosi społeczność prawosławna naszego regionu. Zapewnił również, że podlaskie jest miejscem, gdzie w pełni mogą być realizowane ekumeniczne wartości.
Rzymskokatolicki Metropolita białostocki wyraził wdzięczność Arcybiskupowi Jakubowi za życzliwość okazaną, gdy przybył do Białegostoku przed dwoma laty, a także za przyjaźń i normalność we wzajemnych relacjach. Z okazji podwójnego jubileuszu życzył Władyce dalszej dobrej współpracy obu Kościołów, gdyż – jak podkreślił jest jeszcze wiele wspólnie do zrobienia. Musimy dać światu przykład jedności i wzajemnego szacunku, wszak tego oczekuje od nas Bóg, a także ludzie. Piszmy więc dalej tę wspaniałą historię Kościoła prawosławnego i katolickiego tu, na Podlasiu – dodał abp Guzdek.
Arcybiskup Jakub serdecznie podziękował przybyłym Hierarchom za wspólną modlitwę, a przybyłym zaproszonym gościom za uczestnictwo w tak ważnym dla białostockiej Cerkwi wydarzeniu.
—————————————————————————————————————————————
Jubileusz 100-lecia samodzielności Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego jest okazją do przypomnienia tysiącletniej historii Prawosławia na ziemiach Rzeczypospolitej. Historii złożonej, naznaczonej niekiedy męczeństwem. Jednocześnie historii pięknej, bogatej duchowo oraz kulturowo.
Już w IX w. dzięki misyjnemu trudowi uczniów świętych Cyryla i Metodego wschodnie chrześcijaństwo — Prawosławie zakorzeniło się na południowych rubieżach dzisiejszej Polski i przez całą historię Rzeczypospolitej było wyznaniem jej obywateli określającym ich religię, kulturę i tożsamość. Rozwijając się na przestrzeni jej dziejów mimo różnych doświadczeń, przetrwało do naszych dni.
Prawosławni obywatele Rzeczypospolitej poprzez całą historię z oddaniem służyli swojej Ojczyźnie na polach Grunwaldu, czy w odsieczy wiedeńskiej. Poświęcali życie Ojczyźnie w czasie powstania kościuszkowskiego, I wojny światowej czy pod Monte Cassino. Byli i są bohaterami kampanii wrześniowej, powstania warszawskiego, licznych łagrów i obozów koncentracyjnych. Nasi prawosławni rodacy budowali życie kulturalne Rzeczypospolitej, otwierając uczelnie-Akademię Ostrogską i Mohylańską, Studium Teologii Prawosławnej UW, drukarnie w Krakowie, Zabłudowie czy Supraślu. Nie sposób nie wspomnieć o ikonach, starodrukach, czy zabytkowych świątyniach. Działalność bractw cerkiewnych, monasterów, bibliotek w tym m.in. Irmologion i Kodeks Supraski-wniosła przeogromny wkład w naszą bogatą kulturę narodową.
Cerkiew prawosławna na ziemiach polskich rozwijając się w sensie religijnym, jednocześnie starała się określić swój cerkiewny byt–samodzielność. Niestety historyczne dzieje nie zawsze sprzyjały tym staraniom. Nie pomogło przekazanie przez Konstantynopol prawosławia pod opiekę Moskwy w 1686 r. Przeszkodą stały się również rozbiory Rzeczypospolitej. Niemniej jednak próby usamodzielnienia się prawosławnych były podejmowane jak np. słynna kongregacja pińska z 1791 r. Impulsem w kierunku cerkiewnej niezależności było odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. Wynikiem wysiłków podjętych przez ówczesną hierarchię prawosławną było nadanie Cerkwi prawosławnej w Polsce przez patriarchat konstantynopolitański w dniu 13 listopada 1924 r. statusu autokefalii. To efekt działań metropolity Jerzego Jaroszewskiego i jego następcy metropolity Dionizego Waledyńskiego, który otrzymał dokument o autokefalii z dnia 13 listopada 1924 r. Samodzielność cerkiewną uznały wszystkie Cerkwie lokalne. Rosyjska Cerkiew uznała ją w 1948 roku.
W Prawosławiu terminem autokefalii przyjęto nazywać niezależność Cerkwi prawosławnej w danym kraju od zwierzchnictwa zagranicznych władz duchownych. Wśród warunków niezbędnych do uzyskana cerkiewnej samodzielności wymienić należy: minimum trzech biskupów koniecznych do wyboru zwierzchnika oraz kolejnych biskupów, szkolnictwo teologiczne, monastery przynajmniej po jednym męskim i żeńskim. Ważnym czynnikiem jest wola Cerkwi–wiernych i duchowieństwa–dążących do autokefalii. Podstawowym wyznacznikiem, określającym sytuację prawną danej Cerkwi prawosławnej, jest jej statut wewnętrzny. Niezależny status Cerkwi prawosławnej uzyskuje Cerkiew lokalna, funkcjonująca na terenie niezależnego państwa, kiedy dysponuje potencjałem będącym w stanie zaspokoić wszystkie potrzeby duszpasterskie. Podstawowym atrybutem Cerkwi autokefalicznej jest dojrzałość eklezjalno-kanoniczna. Zasięg oddziaływania Cerkwi autokefalicznej i jej uprawnienia odnoszą się do konkretnego regionu, państwa lub prowincji cerkiewnej. Autokefaliczność należy interpretować jako niezależność administracyjną Cerkwi, niedogmatyczną. Jezus Chrystus będący głową Cerkwi zespala więzami duchowymi wszystkie kanoniczne lokalne Cerkwie prawosławne. Jedność Cerkwi wyraża się w jedności eucharystycznej i wzajemnym uznaniu. Samodzielność cerkiewna jest podstawą do wolnego wyboru zwierzchnika, hierarchii, otwierania szkół teologicznych, monasterów, zmian administracyjnych w danej jurysdykcji. Przyjęcie chrześcijaństwa przez nowe kraje i rozwój Cerkwi lokalnych spowodowało nadanie nowych autokefalii. W ten sposób powstały autokefaliczne Cerkwie: Bułgarii, Gruzji, Polski, Rosji, Rumunii, Serbii. Pozostałe Cerkwie lokalne udzielały na to zgody. Tomos o autokefalii podpisany został przez patriarchę Konstantynopola Grzegorza VII w dniu 13 listopada 1924 r., a jego ogłoszenie nastąpiło 17 września 1925 r w Warszawie. Sobór Biskupów Cerkwi prawosławnej w Polsce określił nazwę Cerkwi jako Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny.
Po oficjalnym ogłoszeniu autokefalii następnym krokiem było uzyskanie akceptacji ze strony innych Cerkwi autokefalicznych. Odpowiedź pozostałych Cerkwi autokefalicznych na ogłoszenie niezależności Cerkwi prawosławnej w Polsce była pozytywna. Wszystkie Cerkwie przyjęły do wiadomości usamodzielnienie się Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Wówczas metropolita Dionizy postanowił odwiedzić kilka siostrzanych Cerkwi autokefalicznych. Autokefalia Cerkwi prawosławnej w Polsce stała się faktem.
Na przestrzeni stu lat niezależność Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Polsce przynosi owoce w życiu liturgicznym i społecznym naszej Ojczyzny, świadcząc o żywotności Prawosławia na ziemiach polskich. W ujęciu ogólnoprawosławnym Cerkiew w Polsce zajmuje godne miejsce w dyptychu Cerkwi prawosławnych, a Jej głos jest słyszany i szanowany.
Na mocy decyzji Św. Soboru Biskupów z dnia 24 października 2023 roku, uroczystości 100-lecia samodzielności Cerkwi prawosławnej w Polsce winny odbyć się w wymiarze religijno-liturgiczno-duszpasterskim.
Uroczystości jubileuszowe zostały zapoczątkowane poświęceniem świątyni Św. Sofii – Mądrości Bożej w Warszawie, wybudowanej na pamiątkę naszych Przodków wywiezionych na Sybir, zgładzonych w łagrach i obozach pracy, ofiar Akcji „Wisła”, burzenia prawosławnych cerkwi na Chełmszczyźnie i Podlasiu, kampanii wrześniowej oraz Powstania Warszawskiego.
protodiakon Wiaczesław Perek
fotoreportaż autora i Jarosława Charkiewicza
