Kościół prawosławny na północnej Białostocczyźnie ma wielowiekową tradycję. Świadczą o tym historię poszczególnych parafii i monasterów. 
Jednym z najbardziej znaczących wydarzeń było powstanie monasteru w Supraślu w 1500 r., który wywarł duży wpływ na rozwój religijny i narodowościowy mieszkańców Białostocczyzny. W XVI w. powstają także parafie w: Gródku, Krynkach, Topilcu, Topolanach, Jałówce, Zabłudowie, Choroszczy, Sokółce, Wasilkowie na dzisiejszym białostockim osiedlu Dojlidy.
Prawosławie na tych terenach jest integralnym elementem mieszkającej tu ludności już od czasów jej chrystianizacji. Tak jak przez minione stulecia, również obecnie, określa charakter tego regionu. Prawosławie tu nie jest reliktem zaborów, ale cenna spuścizną I Rzeczypospolitej, wspólnej ojczyzny wielu narodów i wyznań.
Współczesne dzieje parafii na terenie północnego Podlasia zaczynają się wraz z ogłoszeniem autokefalii przez Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w 1924 r. W ten czas obszar Białostocczyzny włączony został w skład diecezji grodzieńskiej a pierwszym biskupem grodzieńskim został JE Najprzewielebniejszy Arcybiskup Aleksy (Gromadzki). Podczas działań wojennych w latach 1939 – 44 parafie ziemi białostockiej znajdowały się najpierw w jurysdykcji Patriarchatu Moskiewskiego, a następnie Białoruskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W latach 1944 – 48 parafie zarządzane były przez dziekana bielskiego w imieniu arcybiskupa mińskiego.
Zakończenie II wojny światowej nie przyniosło niestety normalizacji w sferze administracyjnej Kościoła prawosławnego na terenie Białostocczyzny. Dopiero Sobór Biskupów PAKP z 12 listopada 1948 r. powołał nową diecezję białostocko-bielską (przemianowaną w 1951 r. na białostocko – gdańską). Równocześnie powołane zostały diecezji: warszawska, łódzko – poznańska oraz wrocławsko – szczecińska. W skład diecezji weszła północna część województwa białostockiego, województwo suwalskie, olsztyńskie, elbląskie i gdańskie. (obecnie podlaskie, warmińsko – mazurskie i pomorskie). Południowa granica pomiędzy diecezja białostocko – gdańska a warszawsko – bielską przebiegała wzdłuż XVI wiecznej linii podziału między diecezją metropolitarną a włodzimierską. Ostatecznie granice diecezji ustalone zostały w 1958 r. kiedy wyłączono z jej składu parafie w: Rybołach, Puchałach i Trześciance.
Na terenie diecezji znajdują się dwie katedry biskupie: w Białymstoku pw. św. Mikołaja i Gdańsku również św. Mikołaja. Na obszarze diecezji funkcjonują trzy monastery: męski Zwiastowania Bogurodzicy w Supraślu, żeński Narodzenia Bogurodzicy w Zwierkach oraz żeński Opieki Matki Bożej w Wojnowie. W klasztorach przebywa około 50 mnichów i mniszek.
Administracyjnie Diecezja Białostocko-Gdańska jest podzielona na 5 dekanatów (Białostocki, Gdański, Gródecki, Olsztyński i Sokólski) oraz 58 parafii. Posługę w parafiach niesie ok. 100 księży i diakonów. Na terenie diecezji znajdują się ponadto dwie parafie wojskowe: św. Piotra i Pawła w Białymstoku i pw. św. Jerzego w Gdańsku (należące do Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego). Prasowym organem diecezji jest kwartalnik „Wiadomości Diecezji Białostocko-Gdańskiej”. Od 2002r. w Białymstoku działa diecezjalne Radio Orthodoxia.
Obecnie zwierzchnikiem Diecezji Białostocko-Gdańskiej jest JE Najprzewielebniejszy Arcybiskup Jakub, którego ingres na białostocką katedrę odbył się w 1999 r. W latach 2009 – 2017 r. biskupem wikariuszem był JE Najprzewielebniejszy Biskup Supraski Grzegorz. od 2017 Biskupem Supraskim jest Biskup Andrzej
Na podst.
Prof. A. Mironowicz, „ Katalog świątyń i duchowieństwa Prawosławnej Diecezji Białostocko – Gdańskiej” , Białystok 1998 r.
Ks. mitrat Grzegorz Sosna, Antonina Troc – Sosna, „Cerkiewna własność ziemska na Białostocczyźnie w XV – XX wieku, Białystok 2004
Biografie Biskupów Białostocko- Gdańskich
Arcybiskup Tymoteusz (Szretter)
1948-1961
Jerzy Szretter urodził się 16 maja 1901 r. w Tomachowie k. Równego na Wołyniu. Po skończonym w 1919 r. Gimnazjum w Ostrogu odbył w latach 1922-1923 
służbę wojskową i ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii. Między 1925 a 1929 r. uczył się w Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego kończąc obroną pracy magisterskiej. 11 sierpnia 1930 r. przyjął święcenia kapłańskie w ławrze poczajowskiej. Pierwszą parafią młodego księdza były Łanowce na Wołyniu. Jednocześnie mianowano go dziekanem i dekanalnym misjonarzem. W 1933 r. powierzono mu służbę w Ordynariacie Wojskowym i mianowano dziekanem przy 2 Korpusie Wojska Polskiego stacjonującym w Lublinie. W 1938 r. kapelan w stopniu majora, po śmierci żony Lidii, przeniesiony został w stan spoczynki i wstąpił do monasteru. 11 listopada abp wołyńsko-krzemieniceki Aleksy dokonał postrzyżyn o. Jerzego nadając mu imię Tymoteusz. Jeszcze w tym samym roku zostaje wybrany biskupem i po chirotonii w ławrze poczajowskiej (27 listopada 1938 r.) skierowany do pracy w diecezji lubelskiej jako wikariusz diecezji warszawsko-chełmskiej. Do września 1939 r. piastował stanowisko dyrektora Państwowego Internatu dla Studentów Teologii Prawosławnej oraz dyrektora kancelarii metropolitarnej prowadząc wykłady z homiletyki na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Okres II wojny światowej biskup Tymoteusz spędził w Monasterze św. Onufrego w Jabłecznej, od 1939 r. będąc jego namiestnikiem. W 1942 r. hitlerowcy spalili część budynków klasztornych, a mieszkańcom wspólnoty kazali wykopać sobie groby. Uczynił to również biskup Tymoteusz. W ostatniej chwili Niemcy zmienili decyzję i odjechali, a hierarcha wyjechał do Chełma. W czasie wyzwalania ziem Polski władyka natychmiast przystąpił do odradzania kościelnego życia na oswobodzonych terenach. W 1944 r. przyjmuje na siebie kierowniczą rolę w diecezji chełmskiej. W 1945 r., do powrotu metropolity Dionizego, powierzono mu tymczasowy zarząd całym Kościołem. W tym czasie przenosi się do Warszawy. W 1946 r. podnosząc władykę do godności arcybiskupiej mianowano go ordynariuszem diecezji białostocko-bielskiej. Z jego błogosławieństwa w 1948 r. z okazji 500-lecia rosyjskiej autokefalii do stolicy Związku Radzieckiego udała się delegacja, której przewodniczył sam hierarcha. Dzięki jej zabiegom patriarchat moskiewski potwierdził autokefaliczny status polskiego prawosławia. Zagwarantowano nienaruszalność granic kościelnych, postanowiono nawiązać bliższą współpracę wydawniczą i teologiczną, a w razie potrzeby oddelegowywać do posługi w Polsce rosyjskich duchownych (w patriarchacie moskiewskim służyło wielu duchownych pochodzących z przedwojennych polskich kresów).
Od 1948 r. do powołania na tron metropolitalny Wielce Błogosławionego Makarego w 1951 r., władyka Tymoteusz był uznawany za legalnego zwierzchnika Kościoła w randze zastępcy metropolity. Później efektywnie kierował życiem diecezji białostockiej. Zawsze był jednak najbliższym współpracownikiem metropolity Makarego. W 1959 r. z powodu choroby metropolity Makarego powierzono mu, na czas choroby zwierzchnika, kierowanie Kościołem. 5 maja 1961 r., po śmierci metropolity Makarego, Święty Sobór Biskupów PAKP powołał arcybiskupa Tymoteusza na zwierzchnika Kościoła. W tym samym roku władyka uzyskał tytuł doktora teologii za rozprawę Wpływ reformacji na pojawienie się w państwie polskim przekładów Pisma Świętego na języki białoruski i ukraiński. Mimo licznych obowiązków od 1959 r. kontynuował prowadzenie wykładów z homiletyki i Nowego Testamentu w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Metropolita Tymoteusz nie ograniczał się wyłącznie do pracy naukowej. Mimo tego, że czasy były bardzo trudne, okazał się on wspaniałym organizatorem. To z jego błogosławieństwa i przy osobistym zaangażowaniu w 1947 r. utworzono na Grabarce Żeński Monaster śś. Marty i Marii. W celu zapewnienia Kościołowi wszechstronnie wykształconych kadr duchowieństwa w 1951 r. zorganizowano Warszawskie Seminarium Duchowne. Wznoszono świątynie, remontowano już istniejące oraz te zniszczone podczas wojny. Bez opieki nie pozostawiono też ofiar akcji „Wisła”. Dla nich erygowano diecezję ziem zachodnich, którą niebawem przemianowano na diecezję wrocławsko-szczecińską. Hierarcha był również zaangażowany w ruch na rzecz pokoju na świecie i zbliżenia naszego Kościoła z innymi Kościołami prawosławnymi. Przewodniczył delegacji naszego Kościoła na przedsoborową Wszechprawosławną Konferencję na wyspie Rodos.
Metropolita Tymoteusz zmarł 20 maja 1962 w Warszawie w wieku 61 lat. Pochowany został na cmentarzu prawosławnym przy parafii św. Jana Klimaka na warszawskiej Woli.
Arcybiskup Stefan (Rudyk)
1961-1965
Stefan Rudyk urodził się 27 grudnia 1891 r. w Majdanie Lipowieckim w ukraińskiej rodzinie chłopskiej. W 1911 ukończył 
gimnazjum we Lwowie, a następnie wyjechał do Rosji, gdzie rozpoczął naukę w Prawosławnym Wołyńskim Seminarium Duchownym w Żytomierzu przenosząc się do Orłowskiego Seminarium Duchownego, które ukończył w 1915, po czym ożenił się oraz (3 maja) przyjął święcenia kapłańskie i został mianowany wikariuszem parafii św. Mikołaja w Krzemieńcu, pełniąc jednocześnie posługę w okolicznych parafiach wiejskich. 25 sierpnia 1922 r. wstąpił do Wojska Polskiego i pracował jako kapelan wojskowy w Toruniu, Katowicach i Krakowie.
Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939, w wyniku nalotu bombowego na wojskowy szpital w Warszawie zginęła jego żona, a on sam znalazł się wśród internowanych w Rumunii, w obozach Galimanesti i Tirgu Jiu. W 1941 r. został przez Rumunów wydany Niemcom. Trafił do oflagu w Dorsten w Westfalii, gdzie był kapelanem. Dzięki interwencji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża i osieroconych synów, otrzymał w lutym 1942 r. zgodę na opuszczenie obozu i zezwolenie na zamieszkanie w Berlinie w charakterze wikariusza przy katedrze prawosławnej. Już jako wdowiec przyjął święcenia zakonne i otrzymał godność archimandryty. Od 1943 r. ks. Rudyk mieszkał w Łodzi, gdzie pełnił funkcje proboszcza w parafii św. Aleksandra Newskiego (do 1953) i dziekana. Dzięki jego zabiegom (własnoręcznie zamurował wejście na dzwonnicę) udało się zachować w cerkwi w Łodzi dzwon, który w maju 1945 obwieścił zakończenie wojny.
Nominację na biskupa diecezji wrocławsko-szczecińskiej uzyskał na mocy wydanej 9 grudnia 1952 r. decyzji Świętego Soboru Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Chirotonia ks. archimandryty Stefana odbyła się 22 marca 1953 r. w katedrze metropolitalnej w Warszawie. Aktu chirotonii dokonali metropolita Makary, abp Tymoteusz, bp Jerzy. Diecezją wrocławsko-szczecińską jako biskup wrocławski-szczeciński zarządzał od 22 marca 1953 do 5 maja 1961 r. W 1961 podniesiony do godności arcybiskupa, jednocześnie został przeniesiony do diecezji białostocko-gdańskiej.
26 maja 1965 r. został wybrany metropolitą warszawskim i całej Polski. Jako metropolita utworzył fundusz socjalny duchowieństwa, przeprowadził remont katedry metropolitalnej w Warszawie, a także rozpoczął prace nad nowym statutem wewnętrznym cerkwi i statutem parafialnym. Odbył wiele podróży zagranicznych; od 1962 r. pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Polskiej Rady Ekumenicznej. W 1968 r. wziął udział w IV Generalnym Zjeździe Światowej Rady Kościołów w Upsale. Bardzo ważnym aspektem działalności władyki były starania o prawne unormowanie statutu PAKP. Opracowany przezeń statut został przedstawiony do zatwierdzenia władzom państwowym (oficjalnie przyjęty dopiero rok po śmierci władyki Stefana).
Zasługi władyki obok władz Kościoła dostrzegały również władze państwowe. W 1964 r. Ekscelencja nagrodzony zostaje Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski Polonia Restituta.
Metropolita Stefan marł 26 marca 1969 r. w Warszawie. Pochowany został na warszawskiej Woli.
Arcybiskup Nikanor (Niesłuchowski)
1965-1981
Mikołaj Niesłuchowski urodził się w 1909 r. w Rowaniczach na Białorusi. Pracę w Białymstoku rozpoczął 8 sierpnia 1966 r. 
I kontynuował ją przez blisko 15 lat, aż do 18 lipca 1981 r., gdy przeszedł w stan spoczynku. W 1978 r. został podniesiony do godności arcybiskupiej. 4 stycznia 1980 r. Święty Sobór Biskupów PAKP nadał mu prawo noszenia krzyża brylantowego na kłobuku.
Praca władyki Nikanora w diecezji białostocko-gdańskiej nie była łatwa. W tamtym okresie nie zezwalano na nauczanie dzieci religii w szkołach i parafiach. Wydział do spraw wyznań wyraził zgodę na powołanie jedynego takiego punktu dla dzieci ze szkół podstawowych przy biskupie. Władyka Nikanor zorganizował dla nich lekcje i dwa razy w tygodniu wykładał religię w małej kancelarii parafii Wszystkich Świętych na Wygodzie. Aby bardziej zachęcić dzieci do „życia cerkiewnego” biskup Nikanor, co roku 15 maja, organizował swojego rodzaju „dzień dziecka”. Grono dzieci stopniowo zaczęło się powiększać. Wówczas dziecięce święto przeniesiono na trzeci dzień Paschy. Organizowano specjalną procesję wokół cerkwi, w której dzieci szły z kwiatami, a władyka rozdawał wszystkim paschalne jajka. Wkrótce zaczął też organizować dla dzieci oddzielne Liturgie św. o godzinie ósmej, a ponieważ młodzieży wciąż jeszcze było niewiele, na tych Liturgiach śpiewał chór złożony z matuszek.
W okresie kierowania diecezją przez władykę Nikanora przeprowadzono kapitalny remont soboru św. Mikołaja – zarówno elewacji zewnętrznej jak i wewnątrz, gdzie całkowicie zbito tynki i położono nowe freski. W parafii przeprowadzono też inne remonty.
Władyka Nikanor czynił również starania o budowę nowej cerkwi w Białymstoku. Po długich zabiegach ze strony hierarchy władze wydzieliły plac pod budowę obok istniejącej cerkiewki św. Marii Magdaleny. Biskup nie wyraził zgody na taką lokalizację, motywując to tym, że wówczas dwie cerkwie stałyby w bardzo bliskiej odległości od siebie.
Władyka Nikanor był zaangażowany w ruch na rzecz pokoju. Często brał udział w konferencjach i spotkaniach pokojowych. Wyjeżdżał na konferencje do Bułgarii, Rumunii i Rosji. Występował tam z obszernymi, głębokimi referatami, prezentującymi prawosławny pogląd na kwestię pokoju na świecie.
Arcybiskup Nikanor zmarł 19 lutego 1985 r. Pochowany został na cmentarzu prawosławnym przy parafii pw. Wszystkich Świętych w Białymstoku.
Arcybiskup Sawa (Hrycuniak)
1981-1998
Michał Hrycuniak urodził się 15 kwietnia 1938 r. w Śniatyczach. W 1957 r. ukończył Prawosławne Seminarium Duchowne
w Warszawie i podjął studia na Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, którą ukończył w 1961 r. 27 września 1964 r. przyjął święcenia diakońskie. W 1966 obronił pracę doktorską na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu w Belgradzie. Wkrótce potem, 6 lutego 1966 r., złożył śluby mnisze i przyjął imię Sawa w serbskim monasterze Rakowica, a miesiąc później przyjął święcenia kapłańskie.
W latach 1966-1970 był dyrektorem kancelarii metropolitalnej. W 1970 r. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny podniósł go do godności archimandryty i skierował do monasteru w Jabłecznej, gdzie niebawem został również rektorem nowo utworzonego Wyższego Prawosławnego Seminarium Duchownego.
25 listopada 1979 r. przyjął święcenia biskupie i został ordynariuszem łódzko-poznańskim. Od 31 lipca 1981 r. ordynariusz diecezji białostocko-gdańskiej. Funkcję tę pełnił przez kolejnych siedemnaście lat. Rozpoczął budowę wielu cerkwi zarówno w Białymstoku, jak i w całej diecezji. Reaktywował życie monastyczne w ławrze supraskiej, przyczynił się do założenia żeńskich wspólnot monastycznych na białostockich Dojlidach i w Wojnowie. Sfinalizował starania o sprowadzenie do kraju relikwii świętego Gabriela Zabłudowskiego, patrona prawosławnych dzieci i młodzieży. Od 1979 r. jest kierownikiem Katedry Teologii Dogmatycznej i Moralnej Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. W latach 1984-1990 prorektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Od 1990 profesor teologii. Od 18 kwietnia 1987 r. w randze arcybiskupa. W latach 1994-1998 kierował Prawosławnym Ordynariatem Wojska Polskiego (od 1996 r. w randze generała brygady).
Po śmierci metropolity Bazylego został wybrany przez Sobór Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego na kolejnego zwierzchnika Cerkwi w Polsce. Funkcję tę pełni od 12 maja 1998 r.
Jako zwierzchnik PAKP dąży do nawiązywania i zacieśniania kontaktów ze wszystkimi kanonicznymi Cerkwiami lokalnymi. Uczestniczy w soborach hierarchów lokalnych Cerkwi osobiście angażując się w rozwiązywanie konfliktowych sytuacji w prawosławnym świecie. Za jego urzędowania nastąpiła intensyfikacja obecności prawosławia w podstawowych instytucjach państwowych – wojsku, szpitalach, szkołach, więzieniach, a także w audycjach radiowych i telewizyjnych.
W 1999 r. dzięki jego staraniom powołana została Katedra Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku, która nawiązała współpracę z Instytutem św. Sergiusza w Paryżu oraz Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu w Jassach (Rumunia).
Za wszechstronną działalność dla dobra prawosławnej społeczności Rzeczypospolitej oraz propagowanie prawosławia we współczesnym świecie Jego Eminencja Metropolita Sawa nagrodzony został najwyższymi odznaczeniami Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Order św. Marii Magdaleny z ozdobami), jak też licznymi odznaczeniami bratnich Kościołów prawosławnych, np. Orderem Krzyża Grobu Pańskiego (I stopnia) – patriarchat jerozolimski, Orderem św. Sergiusza z Radoneża (I stopnia) – patriarchat moskiewski, Krzyżem św. Innocentego (I stopnia) – Prawosławny Autokefaliczny Kościół USA i Kanady. Doceniona została również praca metropolity na rzecz rozwijania charytatywnej działalności Kościoła. Międzynarodowe Bractwo Dobroczynności Templariuszy ESCO nadało Jego Eminencji najwyższe swe odznaczenie – Gwiazdę ESCO. Jego Eminencja Sawa jest także mocno zaangażowany w sprawy dialogu ekumenicznego, popieranie ruchów na rzecz pokoju w świecie, rozwijanie współpracy między Polską a krajami tradycyjnie prawosławnymi. Metropolita Sawa uczestniczy także w akcjach niesienia pomocy dla poszkodowanych w wyniku klęsk żywiołowych w kraju i za granicą. Za powyższe działania Jego Eminencja nagrodzony został licznymi odznaczeniami władz państwowych: Krzyżami Komandorskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski – Polonia Restituta, Złotym Krzyżem Zasługi oraz orderami innych państw np. Orderem Autonomii Palestyńskiej. Jego Eminencja Metropolita Sawa za swoją działalność naukową i społeczną otrzymał tytuł doktora honoris causa następujących uczelni: Seminarium św. Włodzimierza w USA (2000 r.), w 2001 r. Uniwersytetu w Białymstoku (2001 r.) – za osiągnięcia na polu naukowym, działalność społeczną i za udzielone wsparcie dla idei samodzielnego Uniwersytetu w Białymstoku, Uniwersytetu w Salonikach w Grecji (2002 r.), Akademii Teologicznej w Mińsku na Białorusi (2003 r.).