Jesienią 2021 r. nawiązana została współpraca Klasztoru Zwiastowania NMP w Supraślu z czterema uczelniami na rzecz ochrony zabytkowych katakumb, stanowiących unikalne i cenne dziedzictwo w skali regionu i całego kraju. Wspomniane uczelnie to: Politechnika Białostocka, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Uniwersytet w Białymstoku i Chrześcijańska Akademia Teologiczna.
Po listopadowym spotkaniu z rektorami i przedstawicielami wspomnianych uczelni wystosowany został list intencyjny. W deklaracji czytamy, że wspólne prowadzenie wielodyscyplinarnych badań naukowych i ekspertyz będzie miało na celu: „określenie stanu zachowania zabytkowych Katakumb Klasztoru Męskiego Zwiastowania NMP, opracowanie założeń merytorycznych ich konserwacji zachowawczej oraz wsparcie przyszłych działań konserwatorskich prowadzonych przy tym zabytku”.
– Dla Politechniki Białostockiej jest to wyzwanie, ale też i udział w bardzo prestiżowym przedsięwzięciu – mówi dr hab. inż. Marta Kosior-Kazberuk, prof. PB, rektor Politechniki Białostockiej. – Jestem przekonana że eksperci z zakresu konserwacji zabytków, budownictwa, a także materiałów budowlanych, inżynierii materiałowej, a także zagospodarowania terenu będą przydatni w realizacji tego zamierzenia. – Cieszę się z zaproszenia Politechniki Białostockiej do ratowania katakumb, bo to jest projekt interdyscyplinarny – każda uczelnia wnosi coś do niego, ale też każda zdobędzie nową wiedzę – sumuje prof. Marta Kosior-Kazberuk.
Rektor Uniwersytetu w Białymstoku prof. dr hab. Robert Ciborowski dodaje: – Jestem przekonany, że dzięki swojemu potencjałowi, różnorodności prowadzonych u nas badań i kompetencjom kadry, Uniwersytet w Białymstoku może wiele wnieść do tego bardzo wartościowego projektu. Zaangażowanie w życie regionu i troska o jego dziedzictwo znakomicie wpisują się w naszą misję.
Jednym z badaczy, którzy już zaangażowali się w inicjatywę, jest archeolog dr hab. Maciej Karczewski, prof. UwB z Wydziału Historii i Stosunków Międzynarodowych. Archeolog uważa, że katakumby wymagają zabezpieczenia w formie trwałej ruiny. One w tej chwili są w dynamicznym procesie ciągłej destrukcji, rozsypują się co roku. Z tego powodu zespół naukowców powinien działać szybko i zakładam, że tak będzie, ponieważ same ekspertyzy da się wykonać w czasie ok. pół roku, a potem jest już tylko kwestia środków z ministerstwa, aby zabezpieczyć zabytek w formie trwałej. Szacuję, że w sprzyjających okolicznościach w okresie 1-2 lat katakumby będą bezpieczne. Wtedy będzie można je eksponować i udostępniać w celach turystycznych, pamiętając jednak, że jest to miejsce pamięci, cmentarz.
Jak ocenia naukowiec, ze strony uniwersytetu w ów wielodyscyplinarny projekt mogliby zaangażować się nie tylko humaniści, ale także chociażby biolodzy i chemicy. Bo katakumby to nie tylko miejsce kultu i obiekt historyczny, ale panuje w nich specyficzne mikrośrodowisko, które także trzeba będzie zbadać i uwzględnić w planach ochrony. Analizy biologiczne i chemiczne wesprą projektowanie zabezpieczenia zabytku w formie trwałej ruiny.
Historia supraskich katakumb sięga XVI wieku. To unikatowy na skalę europejską zabytek kultury. Katakumby, w których było blisko 200 nisz grzebalnych, powstały wraz z budową cerkwi Zmartwychwstania Chrystusa w połowie XVI wieku. Były one miejscem pochówku supraskich mnichów, fundatorów i przedstawicieli wielkich magnackich rodów: Chodkiewiczów, Olelkowiczów, Słuckich, Wiśniowieckich.
Katakumby wymurowano pod świątynią. Badania archeologiczne wykazują, że materiał zabytkowy pozyskany z badań ratowniczych potwierdza istnienie w tym miejscu cmentarza, którego chronologię można ustalić na okres od XVI do początku XVIII wieku. O tym, że cmentarz nie funkcjonował już w XVIII wieku świadczy założenie w tym miejscu ogrodu oraz muru posadowego na calcu, co sugeruje o zaprzestaniu grzebania zmarłych w tym miejscu już od dłuższego czasu .
Około 1875 r. zrujnowana cerkiew Zmartwychwstania została ze względów bezpieczeństwa rozebrana przez mnichów. Katakumby przykryto, ale w połowie lat 80. ubiegłego wieku zostały odsłonięte do prac archeologicznych. W 2014 r. zostały zabezpieczone zadaszeniem. Według opinii archeologów teren katakumb wraz z obszarami przyległymi wymaga dalszej ścisłej ochrony konserwatorskiej.
ihumen Pantelejmon
fot. PB
